درمان شناختی رفتاری (CBT)، نوعی روان‌درمانی است که به بیماران کمک می‌کند تا به درک افکار و احساساتی که بر روی رفتارشان تأثیر می‌گذارد، نایل گردند. درمان شناختی رفتاری در حال حاضر برای درمان تعداد زیادی از اختلالات، از جمله هراس‌ها (فوبیا)، اعتیاد، افسردگی و اضطراب به کار گرفته می‌شود.
 

مدل شناختی بک[1] درباره آسیب شناسی روانی بر نقش محوری تفکر در فراخوانی و تداوم افسردگی، اضطراب و خشم تاکید می کند (بک، 1970). سوگیری شناختی[2] باعث آسیب پذیری افراد سبت به وقایع منفی مانند فقدان ها و مشکلات زندگی می شوند. سوگیری شناختی احتمالاً باعث تفسیر منفی، شخصی و اغراق آمیز این مشکلات می شوند. سنجش شناختی[3] در مدل شناختی بک چند سطح دارد. دز نردیکترین سطح، افکار خودآیند [4] قرار می گیرند که بطور خودانگیخته وارد ذهن می شوند، در نگاه اول، درست به نظر می رسند و با مشکلات رفتاری یا هیجانی گره خورده اند. این افکار خودآیند می توانند طبق سوگیری یا تحریف های خاصی مانند: ذهن خوانی[5)، شخصی سازی[6]، برچسب زدن[7]، پیش گویی[8]، فاجعه سازی[9]، یا تفکر دوقطبی[10] دسته بندی شوند (بک و همکاران).

این نظریه که، شخصیت و رفتار انسان نتیجه مجموعه‌ای از صفات مختلف است، از قدیم بوده است، لیکن در زمان معاصر دو گروه بر آن اهمیت قایل شده و آن را توسعه داده‌اند:

یک گروه آن‌هایی هستند که با روش و بینش کلینیکی به نظریه‌پردازی درباره صفت پرداخته‌اند و گروه دیگر آن‌هایی که روش‌های آزمایشی و به خصوص آماری، مانند روش تحلیل عوامل(فاکتور آنالیز) را اساس دستیابی به تئوری صفات دانسته‌اند.

نظریه گوردون آلپورت، که یکی از روان‌شناسان قدیمی، پرتجربه و معروف است، به گروه اول تعلق دارد.
 

نظریه گلاسر یک نظریة  پرورشی - آموزشی (پیشگیری) و درمانی است. لذا،  سه کارآیی دارد، خانه، مدرسه، مراکز درمانی.
تأکید نظریه گلاسر این است که می‌خواهد افراد را از کنترل‌های بیرونی رها کند وبه کنترل درونی برساند. در واقع همان مفهومی که در نظریه یادگیری اجتماعی مبنی بر ارتباط میان رفتار و پیامدهایش مورد نظر گلاسر نیز می‌باشد. بنابراین، نظریه افرادی که ارتباط میان رفتار و پیامدهای آن را می‌فهمند از کنترل درونی برخوردارند در واقع این افراد باور دارند که می‌توانند بر محیط خود تأثیر بگذارند.
مقولة کنترل درونی در محیط خانه سبب هویت توفیق می‌گردد و در محیط مدرسه سبب پیشرفت تحصیلی، نمرات بالا، پشتکار و تلاش و توجه به تکالیف می‌شود. 
 

عقاید فروید در زمینه ماهیت ساختاری شخصیت، در اوایل كارش با آنچه كه بعدا مطرح كرد تفاوت دارد. در ابتدای كار، او شخصیت را با توجه به سطوح آگاهی، مورد توجه قرار داده و آن را شامل بخش‌های هشیار، نیمه‌هشیار و ناهشیار می‌دانست.[1] هشیار، شامل تمام احساس‌ها و تجربه‌هایی است كه در هر لحظه معین از آن‌ها آگاهیم. برای مثال هنگامی كه شما این واژه‌ها را می‌خوانید ممكن است نسبت به لمس كردن قلم‌تان، دیدن صفحه كتاب، اندیشه‌ای كه می‌كوشید درك كنید و به صدای پرنده‌ای از فاصله دور، هشیار باشید.

آلفرد آدلر، در هفتم فوریه 1870 به عنوان دومین فرزند از شش فرزند در یک خانواده متوسط در وین به دنیا آمد و در حومه این شهر پرورش یافت. پدر آدلر نیز، مانند پدر فروید تاجری یهودی بود ولی نه تاجر چندان موفقی.آدلر، که به تأثیر و اهمیت نیروهای درونی در ساختار شخصیت تأکید داشت، تأکید اصلی خود را بر اهمیت عوامل اجتماعی در شکل­گیری شخصیت متمرکز کرد.

نظريه روانکاوي (1) زيگموند فرويد (2) يک ديدگاه جامع و فراگير است که تمام جنبه هاي مختلف شخصيت را از زمان پيدايش تا درمان اختلالات شخصيت شامل مي شود. اين نظريه رشد کودک را طي گذر از مراحلي که هر کدام از آنها روي يکي از اندام هاي مختلف بدن تکيه دارد، تفسير مي کند. در طي دوره اي که در آن کودک با والد همجنس خود رقابت دارد قسمت اعظم شخصيتش شکل مي گيرد.

لعيا درفشه: «درآمدي نو بر روانكاوي، نظريه و درمان» عنوان كتابي است به قلم آنتوني بيتمن و جرمي هلمز كه به قلم عليرضا طهماسب ترجمه و چندي پيش از سوي انتشارات بينش‌نو روانه بازار نشر شده است. اين كتاب چنان كه از نامش پيداست، اثري تخصصي در حوزه روانكاوي است كه به گفته مترجم، بر آن است تا ضمن بررسي سهم مكاتب مختلف، تشابهات و اختلافات ميان فرويدي‌هاي معاصر، انديشمندان مستقل، كلايني‌ها، نظريه روابط موضوعي، نظريه بين‌شخصي، روان‌شناسي خود و روانكاوي لكاني را شرح دهد.

انتشار كتاب درآمدي نو بر روانكاوي: نظريه و درمان، به ترجمه آقاي عليرضا طهماسب را در اين روزها بايد به فال نيك گرفت؛ چراكه پس از مدت‌ها كتابي خوب براي آشنايي مقدماتي و در عين حال نظام‌مند با يكي از چالش‌برانگيزترين عرصه‌هاي علمي شناخت ذهن و روان آدمي يعني روانكاوي، به علاقه‌مندان عرضه شده است. علاقه‌مندان به خوبي مي‌توانند مفاهيم اساسي نظريه‌ها و سير تحول آراي روانكاوانه را در كنار شيوه به‌كارگيري فنون و تكنيك‌هاي آن يكجا در اين كتاب بيابند.

در رویکرد روانکاوی ، درمان ، متأثر از مفاهیم اولیه و اساسی روانکاوی ، مسیر و فرایند خاص و متمایزی را دنبال می کند. با توجه به گسترش قابل توجه رویکرد روانکاوی در دنیای روانشناسی ، شاخه ها و مکاتب و نظریات متعددی از دل مفاهیم اولیه این رویکرد متولد شده اند و نظریه پردازان بسیاری با اصل قرار دادن مفاهیم اولیه روانکاوی و دخل و تصرف در برخی مفاهیم فرعی تر سعی در بهبود ، بومی کردن و به روز کردن این رویکرد و تطبیق آن با احوالات زندگی معاصر ، خصوصا در دهه های اخیر و همراه با انقلاب الکترونیک و سرعت گرفتن تبادل اطلاعات و اهمیت مدیریت زمان ، داشته اند.